Intencja - co nauka mówi o tworzeniu świadomej intencji?

Intencja to świadomy proces umysłowy polegający na aktywnym stosunku umysłu wobec jakiegoś problemu (sytuacji), w wyniku którego pragnienia przekształcają się w potencjalny plan działania. Psychologia i psychoterapia bardzo poważnie traktują jej znaczenie.

Rozmowa Agnieszki Kafki z Justyną Sempruch

A.K.: Justyno, co nauka mówi o tworzeniu świadomej intencji?

Spójrzmy na intencję z perspektywy psychologii rozwojowej, gdzie intencja to nie tylko nadawanie kierunku działaniom, ale także aktywne uczestniczenie w procesie kształtowania własnej rzeczywistości psychicznej. Intencja wyznacza punkt orientacyjny — niczym wewnętrzny kompas — który wpływa zarówno na nasze myśli, emocje, jak i zachowania. To, z jakim nastawieniem wstajemy rano, często determinuje nie tylko nastrój dnia, ale i sposób, w jaki interpretujemy napotykane sytuacje.

W psychologii rozwojowej mówi się o autoregulacji i umiejętności kształtowania narracji osobistej jako kluczowych dla zdrowia psychicznego. Dzieci i dorośli, którzy potrafią świadomie nadawać znaczenie swoim doświadczeniom, lepiej radzą sobie ze stresem, wykazują większą odporność psychiczną i mają poczucie wpływu na własne życie. Intencja — świadoma lub nie — staje się częścią tej narracji.

A.K.: Czy osoba, która sobie codziennie powtarza, że jest niewystarczająca, może zmienić nastawienie do siebie?

Tym pytaniem zajęła się terapia poznawczo-behawioralna (CBT), uznając za fakt, że to właśnie nasze myśli mają ogromny wpływ na nasze zachowania. Gdy osoba mówi sobie — często nieświadomie — że „nic jej się nie chce”, że „to nie ma sensu”, wzmocnieniu ulegają przekonania depresyjne i unikanie aktywności. To ją zamyka w błędnym kole bezsilności i braku sprawczości. Często mówimy: „ale ja nie myślę negatywnie”, nie zdając sobie sprawy, że negatywne przekonania funkcjonują na poziomie niedostrzegalnych myśli - tzw. myśli automatyczne Aarona T. Becka.

A.K.: Jak sobie z tym radzić w życiu?

Victor Frankl, twórca terapii egzystencjalnej, mówi o potrzebie sensu jako podstawowym motywie człowieka. Intencja może być zatem sposobem na nadanie znaczenia codzienności — nawet tej trudnej. Frankl pisał, że „człowiek jest w stanie znieść niemal każde 'jak', jeśli zna swoje 'dlaczego'”. Intencja staje się wtedy zakorzenieniem w osobistym sensie i wartościach, nie tylko działaniem „tu i teraz”.

A.K.: Dużo się mówi o afirmacjach, jak je rozróżnić od świadomej intencji?

Intencja to narzędzie autorefleksji, które prowadzi do realnej zmiany, jeśli autentycznie doświadczamy takiej potrzeby. Klient uczy się rozpoznawać swoje wartości (nie kupuje ich od świata, czy nawet swoich bliskich), uczy się formułować intencje zgodne z tym, co naprawdę ważne dla niego samego. Intencja nie jest więc pustym afirmowaniem pozytywnego myślenia, ale praktyką życia bardziej „z siebie” — autentycznego i pełnego.

Co ważne, brak intencji to też intencja — często nieuświadomiona. Seligman, twórca psychologii pozytywnej mówi o zaniku poczucia sprawstwa lub wyuczonej bezradności. Osoba nieświadoma własnych emocji, nieumiejąca ich nazwać i zrozumieć, funkcjonuje jak w mgle — pozornie „neutralnie”, a jednak codziennie wzmacnia w sobie przekonania o braku wpływu, braku energii, braku sensu.

A.K.: A jak Ty pracujesz z intencją?

W psychoterapii świadoma intencja bywa punktem wyjścia do zmiany. Intencja, ujęta w ten sposób pomaga odzyskać kontakt z emocjami, które często są tłumione lub wypierane, ułatwia tworzenie przestrzeni na wybór – jak chcę odpowiedzieć na to, co się dzieje?

Intencja pozwala również budować psychologiczną elastyczność – umiejętność bycia w trudnych stanach bez utraty kierunku. Jeśli myślisz o trudnych rzeczach, w rzeczywistości właśnie je wzmacniasz. Nieustannie nosimy  jakieś wewnętrzne intencje. Pozytywne i dobre,  będą wspierać i budować nasze życie. Trudne i destrukcyjne, będą je rujnować.

A.K.: A więc intencje prowadzą nas w życiu… Potrzebujemy się im przyglądać i zmieniać je na wspierające. Jak to robić?\

Zasada jest prosta, choć wiadomo, że tylko praktyka czyni mistrza. Koncentrujesz się na tym czego chcesz, a nie na tym czego nie chcesz. Czasami może się wydawać, że nasze intencje są dobre, jeśli jednak w jakikolwiek sposób Cię krzywdzą lub krzywdzą kogoś innego, oznacza to, że dobre nie są. Niektórzy na przykład  mają w sobie tendencję do karania się za własne błędy. Polega ona m.in. na zajadaniu stresu i frustracji lub na nadmiernym krytykowaniu siebie. Intencja z jaką rozmawiamy o drugim człowieku również ma realny wpływ na nas samych. Jeśli kogoś obgadujemy, chowamy złość lub nie potrafimy wybaczyć,  emocje te realnie oddziaływują na nasze ciało. W dłuższej perspektywie czasu powodują choroby psychosomatyczne.

Najlepszym sposobem na wzmocnienie motywacji jest intencja pochodząca z głębi serca. Ważne,  by była ona pozytywna dla ciebie oraz świata i ludzi. Intencja jest niezwykłą siłą i istnieją na to niepodważalne naukowe badania.

A.K: Często słyszę wśród znajomych, że to tylko wymysł lub manipulacja. Czy mogłabyś wymienić konkretne badania?

Na przykład badania neurokognitywne w obszarze teorii działania, takich jak teoria planowanego zachowania Ajzena (1991), wykazały, że intencje są jednym z najważniejszych predyktorów przyszłych zachowań jednostki.

Również badania neuropsychologiczne sugerują, że formowanie intencji aktywuje określone obszary mózgu, zwłaszcza korę przedczołową, która odpowiada za planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę wykonawczą. Prace Benjamina Libeta i późniejsze eksperymenty z zakresu neuronauki pokazały, że mózg zaczyna przygotowywać działanie jeszcze przed jego świadomym wykonaniem, co wskazuje na złożoną interakcję między wolą a nieświadomym przetwarzaniem informacji. Polecam Ci książkę Stanisława Dehaene, Świadomość i Mózg (2023), która świetnie to tłumaczy.

Ponadto, w psychologii pozytywnej i badaniach nad dobrostanem psychicznym wykazano, że osoby posiadające jasno określone intencje i cele życiowe cechują się większym poczuciem sensu, motywacją oraz odpornością psychiczną - tu polecam bardzo ciekawe badania Ryana i Deciego w kontekście teorii autodeterminacji.

A.K.: Ostatnie pytanie, już tak bardziej ode mnie: po czym poznam z jaką intencją działam w moim życiu?

Właśnie po efektach. Możesz pracować z intencją zarabiania wielkich pieniędzy tylko dla siebie opływając w luksusach,  a możesz pracować z intencją wzbogacenia się dla siebie i pomocy innym. Możesz chcieć schudnąć z intencją pokazania wszystkim, że coś znaczysz, a możesz chcieć zadbać o sylwetkę z intencją własnego zdrowia i miłości do siebie. Chodzi o wewnętrzne uczucie związane z podejmowaniem różnych działań w życiu.  To, z jaką intencją podejmujemy działania ma kluczowe znaczenie dla jego efektów.  Jeśli mimo ciągłych prób nic nam nie wychodzi,  potrzebujemy przeanalizować sytuację,  zastanowić się i zmienić swoje intencje. Robimy to zazwyczaj podczas medytacji, modlitwy i czasu spędzonego ze sobą. Robimy to również na sesjach psychoterapii indywidualnej. To właśnie w takich chwilach mamy możliwość przebywania w kontakcie ze swoim prawdziwym ja.